Iwasan an plastik!

Bako na bagong isyu an problema sa basura sa dawa saing lugar, mapasyudad man o saradit na barangay. Aram ta na disiplina sa kada saru satuya sa tamang pagtapok nin basura an saro sa mga solusyon kaini. Pero, nata ta dai ta magibo? Gurano daw kagabat an patos ki dolse ta dai muna malaog sa bulsa habang wara pang basurahan?

Sa satuyang banwaan, dakul an sari-sari store. Nagbabakal kita nin patingi-tingi tanganing makatipid. Mabakal na sarong kilong bagas, mamisong chichirya, 1/4 na asukar, etc: gabus naggagamit nin plastik. Habang mas dakul an nababakal tang tingi-tingi, mas dakul man an nagagamit tang plastik na kun sain sarong beses ta sana ini nagagamit kaya pakatapos gamiton diritso na sa tapukan. Isipon ta sa sarong aldaw pirang pidasong plastik na an nagagastar kan kada saro satuya? Pira daw? Iyan na mga plastik na yan mas maaloy pa sa kinaban kaysa satuya. An mas tigtatawan tang problema an mga masunod na henerasyon satuya.

Nariparo mo man daw kun may program sa Manito People’s Centrum, o maski anong okasyon sa mga burubarangay, an mga nawawalat kan mga bisita iyo an mga basura na halos gabus plastik. Pira sa mga iyan an plastik na tigREFILLan nin soft drinks, pupod nin sigarilyo, chichirya, etc. Arog daw kita kaan sa kanya kanyang arong ta na tapok-digdi-tapok-duman sana? Bako man magabat sa bulsa o bag o bitbitun muna an mga patos na plastik kan pinagkaunan ta tsaka itapok sa tamang tapukan.

Sa piristahan man sa mga burubarangay. Dai ta man pagwalatan ki linigon an mga bibisitahon tang arong o baraylihan. Makiugma kita sa selebrasyon, bako pagdugangan an mga basurang linigon.

Sustenaran naman an pagkaag nin basurahan [tamang paglain-lain nin basura] sa mga tigtatawong lugar arog kan Manito People’s Centrum, mga basketball court, buda sa Manito Peace Park. Dati irigwa na nin mga basurahan  pero dai man nagaaraloy. Mas kaipuhan ta an pagmantenir buda sustenir kan mga basurahan tanganing malimitahan an mga nakawagas na basura.

Magkaigwa man nin basurahan an mga awto tanaganing an mga pasahero dai sana pag-itsahon an basura ninda sa luwas.

Lalong dai ta pag-ugalion an magtapok sa mga salog, sapa, buda dagat. Sa ngunyan, dagat an nagiging tambakan nin mga basura partikular na an plastik. Kadakol na buhay sa dagat an naaapektuhan buda nagagadan manungod sa polusyon sa basura. Sinda an mas nagsasapar kan satuyang salang gibo-gibo.

Huli sa mas nagdadakulang problema sa plastik, mas nagdadakula naman na pribadong sektor, organisasyon buda komunidad an nagpopromotir sa pagbawal na paggamit nin plastik ta kadakul an mararaot na dulot kani sa kapalibutan. May mga pag-aadal nang tiggigibo kun panu mas mapapadali an pagtunaw kan plastik. Igwa man nin mga saudan sa ibang bansa arog kan Vietnam buda Thailand na dahon nin batag an tigpapatos sa binakalan, buda igwa man nin mall na tigtutugutan an pagdara nin container o eco bag para laogan nin binarakalan. Nagpupuon na an ibang komunidad sa pagresolba sa problema sa plastik. Kita nuarin pa?

Kaipuhan tang dakulang pagbabago sa satuyang sistema tanganing malimitahan an paggamit nin plastik. Igwa naman nin biodegradable (nalalapa) plastik. An kaipuhan na sana iyo an makusog na suporta ali sa gobyerno tanganing maimplementar buda masustenar ini.

Mas naglalala na an problema sa plastik kaya kaipuhan naman nin simple buda modernong solusyon. Pwede man an pagrefill kan ibang produkto arog kan shampoo, lana, etc. Pag-abot man sa mga bottled water, puwede man refill na lang sa mga water dispenser, an kaipuhan lang iyo an balunan nin tubig. Kun an tuyo ta makatipid kaya nagbabakal kitang tingi-tingi, mas makakatipid kita sa arog kaining paagi. Dai pa kita nakadagdag sa bulod-bulod na basura nin plastik.

Dai ta man kaipuhan maging mayor o presidente o kun sisay pa para makatabang kita sa pagresolba sa problemang ini. Maging disiplinado sana kita sa pagtapok nin basura, buda limitahan sagkod kaya an paggamit nin plastik. Dae ta na pag-alaton na mag-abot an panahon na basura na an lalanguyan ta sa mga salog o dagat. Sabi ngani baga, naiiling an pagiging edukado o may inadalan an sarong tawo kun may maray na pagbabago sa gawi-gawi niya, bako man sa kun nakatapos nin kolehiyo.

-- Jonel Arizapa

-- Manito's Time, July 9, 2019