An ‘Pagnawi’

Ni Jonel D. Arizapa

            An pagnawi o an paggibo ki sigid an saro sa mga hanapbuhay kan mga Maniteño. Pwede ining gibuhon sa luwas o laog man kan arong. An kwartang nakukua ninda digdi nagagamit ninda sa pambuhay-buhay ninda uroaldaw, minsan ngani naidudugang man sa pampaeskwela kan mga aki ninda.

Kutsilyo buda dahon sana ki nyog ang kaipuhan sa pagnawi. Pwede man maggwantes o magbugkos ki muro ngani dai malugad.

            Huli ta dakol ki nakatanom na niyog digdi sa Manito, posibleng marhay an trabahong ini. Madali an pagkua kan mga materyales na natural na makukua sa kapalibutan. Kadaklan sa mga nagnanawi iyo an may mga edad na na wara ng kapasidad magtrabaho nin magagabat buda mga ina na yaon sa arong ninda nag-aasikaso kan mga aki ninda.

            Saro sa mga bentahe kan pagnawi kumpara sa ibang hanapbuhay arog kan paggibo ki samod iyo na wara ining kaipuhang kapital na kwarta solamenteng igus sana. Warang pigbabakal na mga materyales lamente an dahon sana ki niyog an kaipuhan. Kadaklan an pigkukuang dahon su mga tangko na tanganing tagas na an gihoy (tingting). Imbis na malapa na sana an mga dahon, nagigibo pa ining kwarta sa pagnawi.

Proseso kan Pagnawi

Pagsanggot ki dahon ki nyog. Pwede man na
puruton su mga natangko nang dahon.

            Bako kumplikado an pagnawi bako arog kan sa paggibo ki samod. Igwa sana ining sarong kagamitan na kaipuhan--  kutsilyo. Pwede man maggamit nin gwantes tanganing dai malugadan o masaluksukan an kamot kan nagnanawi.

            Pwera sa ‘pagnawi’ an apod sa hanapbuhay na ini, iyo man mismo an terminong piggagamit sa proseso kan paggibo kaini. Sigun kay Gng. Lolita D. Daen na sarong residente kan Brgy. Pawa na nagnanawi, igwa nin duwang mayor na proseso sa pagnawi: an pagkua kan “nawihon” buda an “pagnawi”.

            An pig-aapod na nawihon iyo mismo an dahon kan niyog o mas tig-aapod na “paluwa”. Nagduduman an mga paranawi sa manyog para magkua kaini. Mas pigkukua ninda an mga bagong tangkong dahon tanganing mas madali ining nawihon ta bako makunit kumpara sa mga alang na. Sa manyog pa sana, pig-aali na ninda an mga dahon na may gihoy ali sa langkoy (tangkay) kaini gamit an sundang (itak) o kutsilyo buda piglalaog ninda ang mga ini sa dara nindang sako. Dadarahon ninda an mga nawīhon sa arong ninda para duman ini nawihon. 

            Pakatapos makua an mga dahon kan niyog, pupunan na ining nawihon. Aalion an mga dahon sa gihoy kaini pasaru-saro. Gigibuhon ini hanggang gihoy na sana an matada. An dipisil kaini, huli ta pasaru-saro ini piggigibo kaipuhan ini ki tiyaga buda alawig na oras.

Pagtangkas kan mga langkoy sa puon kaini.

            An mga gihoy na nakua babaladon sagkud sa magmara tanganing dai magtapu o malago (madaling maputol). Pagkatapos kaini, buburugkus-bugkuson ini na kasindakula ki sa sigid (walis tingting). Igwa man na pigbuburugkus muna ninda bago baladon.

Pagkatapos magsanggot, magtangkas kan langkoy, pwede nang magnawi. Ang mga nanawing gihoy babaladon tapos pwede nang burugkuson.

Produktong Gibo sa Gihoy

            Kadakol ki pwedeng paggamitan an gihoy depende sa pagka-artistic kan sarong tawo. Igwa ki nagkapira na pigpipinturahan ini buda pigagamit ini pandisenyo sa arong. Igwa man na piglalaag sa mga costumes kan mga mabarayli.

Igwa ki duwang produktong midbid na piggagamitan ki gihoy:

1. Sigid

Sigid an mayor na produkto kan pagnawi. Sigun kay Gng. Daen, sa sarong aldaw nakakasampulo sagkod kinseng sigid an nagigibo. Tolong darakulang dahon ki niyog an kaipuhan tanganing makagibo ki sarong sigid; apat na dahon kun saraday. Nababakal sa sainda an sarong sigid sa kantidad na P10.00. Boot sabihon, nagkakaigwa ki P100-P150 na dilensya an mga nagnanawi kada aldaw.

2. Basket

            An gihoy an saro sa mga mayor na materyales na piggagamit sa paggibo ki basket kairiba kan nito (sa ngunyan may naggagamit nang ratan) buda kawayan.

            Sa ngunyan, halos wara nang nagigibong basket gibo sa gihoy ta segun sa mga naggigiribo, wara naman ki nag-o-order. Kan inot, ini an saro sa mga mayor na hanapbuhay sa Manito bago pa an samod.